Verhalen van waarde – in gesprek met experts

Veel ouderen hebben waardevolle verhalen te vertellen. Toch ervaren zij vaak drempels om deze te delen. Ze hebben niemand die naar hen luistert, hebben het gevoel dat ze niet worden begrepen of vinden het moeilijk hun gevoelens onder woorden te brengen. Als ouderen hun verhaal niet kwijt kunnen, ligt eenzaamheid op de loer. Met het project Sharing Stories, Sharing Life ontwikkelt het Ouderenfonds een tool die vrijwilligers ondersteunt om met de ouderen aan de slag te gaan met hun verhaal. Deze week onderzochten we in creatieve focusgroep sessies de behoeften van verhalenvertellers (ouderen) en  luisteraars (vrijwilligers). Dit deden we aan de hand van een eerste prototype van de ‘Stor-E Tree’.

In de krant en op televisie
Al een uur voor aanvang rolde de eerste rollator binnen: de deelnemers zagen stuk voor stuk uit naar de bijeenkomst. De genodigden van de eerste focusgroep waren ouderen die wekelijks worden gebeld door vrijwilligers van de Zilverlijn. We startten de sessie – na koffie met wat lekkers – met een kaartspel met prikkelende vragen. Praten over vragen en verhalen bleek voor de ouderen ingewikkeld. Liever benutten ze het samenzijn om met elkaar in gesprek te gaan over hun leven.

Heftige huwelijken, (klein)kinderen in het buitenland, oorlogservaringen, nieuwe hobby’s op latere leeftijd: een grote diversiteit aan thema’s passeerde de revue.

Een mevrouw illustreerde haar belevenissen op het strand met een krantenartikel dat ze bij zich had en een andere dame vertelde over haar optreden op televisie met haar hiphop dansclub. Was er dan niets waarover ze niet graag vertelden? De dood en de beleving van intimiteit bleken spannende thema’s. Hoewel, ook dit verschilde per persoon. De middag vloog voorbij en hoewel de meeste van onze vragen beantwoord waren, bleef één gevoel vooral overheersen: de dames wilden gehoord worden. Dat overigens niet alleen: ze gaven aan ook graag te horen wat degene aan de andere kant van de lijn bezig houdt.

Een luisterend oor
De vrijwilligers schoven een paar dagen later aan om input te leveren. De deelnemers hadden ervaring in verschillende diensten van het Ouderenfonds (Zilverlijn, Ouderenombudsman, Match) en gaven waardevolle  tips voor het voeren van een gesprekken met ouderen. Net als bij de eerste sessie was het uitgangspunt de metafoor van een boom. Met elkaar vulden we blaadjes van de boom in met belangrijke thema’s in het leven van een oudere. Geschikte thema’s zijn neutraal, maar concreet: stel vragen waar iedereen een antwoord op kan geven, ongeacht de achtergrond. Onderwerpen om te vermijden bleken er nauwelijks te zijn: volgens de deelnemers was vooral de manier waarop een vraag gesteld wordt van belang. Als iemand het niet prettig vindt een bepaald thema te bespreken, zal hij of zij dat zelf wel aangeven. We spraken over hoe om te gaan met emotionele situaties aan de andere kant van de lijn; met geduld, empathie en zonder het gesprek van de zenuwen vol te willen praten, zo gaven de vrijwilligers aan. Tranen zijn geen taboe, maar het is belangrijk dat iemand de tijd en ruimte voelt om weer tot zichzelf te komen.. Net als de ouderen gaven ook de vrijwilligers aan dat het voor een goed gesprek van belang is dat ook de luisteraar iets van zichzelf deelt: het helpt de verteller, zo is hun ervaring, om ook kwetsbare verhalen te durven delen. Tot slot dachten we na over wat te doen met de verhalen die ouderen vertellen. Is een luisterend oor voldoende om gevoelens van eenzaamheid tegen te gaan? Of is de interventie pas af als iemands verhaal aanknopingspunten biedt voor het oppakken van sociale activiteiten? De vrijwilligers waren het er over eens dat het van belang is om de gesprekken bewust aan te gaan en ook impact te meten. Ze waren het er echter over eens dat de oudere zelf het beste weet wat hij of zij beoogt met het delen van zijn of haar verhaal: soms is dat vooral het gevoel begrepen te worden, soms heeft iemand meer behoefte aan ideeën om weer wat van het leven te maken en de deur uit te gaan.

Een lang verhaal kort: de tips & tricks 

• Iemands verhaal vertelt veel over welke activiteiten bij hem of haar passen. Deze kennis kan worden gebruikt om iemand weer te betrekken in het sociale leven. Zo voelt iemand zich niet alleen minder eenzaam, maar bouwt hij of zij ook echt aan een sociaal netwerk.
• Maar.. soms is iemand die luistert al voldoende. Vraag vooral door waar de verteller behoefte aan heeft.
• Stel vragen die iedereen kan beantwoorden. Vraag niet naar kinderen (wellicht heeft iemand die niet), maar naar iemands eigen kindertijd; vraag niet naar vakantieplannen (wellicht zit dat er niet meer in), maar naar mooie reiservaringen uit het verleden.
• Vermijd onderwerpen niet, maar vraag netjes of iemand ergens over wil praten. Ouderen kunnen met hun jaren aan levenservaring prima hun grenzen aangeven – aldus beide groepen.
• Een boom is een mooie metafoor om belangrijke thema’s in iemands leven te visualiseren. Het biedt structuur voor de verteller en draagt bij aan het vertelplezier.
• Roept een verhaal tranen op? Dat is op zichzelf geen reden om het gesprek te stoppen. Juist niet: gun de ander de tijd om weer tot zichzelf te komen.
• Tot slot: ouderen hebben mooie verhalen en als het aan hen ligt, is er niet veel meer nodig dan een open houding om hun verhaal te kunnen delen. Kijk eens om je heen en bied eens een luisterend oor: het kan iemands dag waardevol maken!

Hoe nu verder? Naast mooie praktische tips, die we direct kunnen toepassen, leverden de sessies ook waardevolle input op meer conceptueel niveau. Net als in Nederland, vonden ook in Oostenrijk, Verenigd Koninkrijk en Oostenrijk deze week sessies plaats. Binnenkort bespreken we alle lessons learned en gaan we aan de slag om de ‘StorE Tree’ tool verder te verfijnen. Dit verhaal wordt dus zeker vervolgd!